Eindelijk! Het is volop zomer en wie niet op vakantie is, zoekt de koelte op. En met vrijwel alle collega’s op vakantie heb je eindelijk tijd om je te verdiepen, en om goede interviews te lezen. Vandaar dat we de mooie interviews, gedaan door Voor Werkende Ouders voor De Staat van het Gezin 2024 met een aantal experts op het onderwerp ‘gezin’, graag met je delen. Zonde om deze beauty’s aan jouw neus voorbij te laten gaan.
Doe er je voordeel en duik met een iced coffee lekker onder de parasol en geniet!
Vandaag het interview met demograaf Jan Latten
“Het is hoog tijd voor een Ministerie Bevolking en Gezin”
Dat is de één voor twaalf boodschap van demograaf Jan Latten in de Staat van het Gezin 2024. ‘Het decennialang ontbreken van bewust gezinsbeleid in Nederland, heeft ervoor gezorgd dat we met 1,43 kinderen per vrouw in een directe gevarenzone zijn beland. Onze samenleving staat op het punt te imploderen, dan blijft een naast-elkaar-leving over.’
Pittige boodschap draagt u op diverse podia uit over de gevaren van een dalend geboortecijfer. Waar begint uw analyse?
‘Mijn analyse begint in de jaren 80 toen ik als demograaf bij het CBS werkte aan onderzoek naar gezinsvorming. Richting het millennium zag ik de politieke en wetenschappelijke interesse afkalven. Er ontstond simpelweg een desinteresse in nakomelingen. Het is mede een reactie op de toenemende individualisering en daarbij het idee dat kinderen krijgen louter en alleen een individuele aangelegenheid is. En dat is nog altijd niet veranderd.’
Wat hebben we daar wat u betreft mee verloren?
‘Voor steeds meer mensen is het gezin iets ouderwets. Als er al een gezinsvisie is, is het deze: een gezin is je eigen keuze. Zoek het dus zelf maar uit. Intussen staan heel veel gezinnen onder druk, leven steeds meer ouders en kinderen in een één-ouderverband en daalt het geboortecijfer drastisch. Terwijl het gezin, in al zijn verschijningsvormen, het cement van de samenleving is. Het negeren van het belang van familiebanden door de overheid en die niet ondersteunen zorgt er in brede zin voor dat de onderlinge solidariteit wordt ondermijnd.’
Waarom is het krijgen van een kind een zaak van iedereen?
‘Laat ik beginnen te stellen dat het er niet om gaat dat iedereen kinderen moet krijgen, maar iedereen moet wel beseffen dat nakomelingen in het belang van ons allemaal zijn. Los van meer solidariteit door het omarmen van gezinnen, betekent elk kind immers straks een extra werkende die iets doet voor het geheel. Door een voorziening als bijvoorbeeld kinderopvang niet te zien als een publieke dienst, kan niet iedereen zijn steentje bijdragen en zijn er nu al grote arbeidstekorten. In landen om ons heen denken en handelen ze daarin slimmer. Uitbreiding van voorzieningen als verlof en opvang stimuleert jonge mensen in hun kinderwens. Dat levert niet alleen zekerheid op voor de arbeidsmarkt op langere termijn en daarmee voor de staatskas, het zorgt er ook voor dat het gemiddeld aantal kinderen niet nog verder wegzakt. En dat heb je nodig om je samenleving duurzaam te onderhouden.’
De overheid moet eigenaarschap erkennen middels een Ministerie voor Bevolking & Gezin.
We hebben een ministerie Bevolking en Gezin nodig. Hoe werkt dat precies?
‘Voor een samenleving die niet groeit of krimpt heb je theoretisch gerekend gemiddeld 2,1 kind per vrouw nodig. Kom je daaronder dan vervangen generaties zichzelf niet meer en krimpt uiteindelijk de bevolking. Kom je daar ver onder dan verandert de samenleving drastisch. In China of Japan is die krimp al begonnen. In Nederland ook maar dat valt in de cijfers niet op door bijvoorbeeld de hoge arbeidsmigratie. Ik constateer dat je zonder bevolkingsbeleid daar uitkomt waar we nu de voorboden van zien. In een samenleving die qua bestaanszekerheid onder druk staat, waar overal arbeidstekorten ontstaan en waar spanningen ontstaan. Dan hoor je vaak: het probleem in Europa is de vergrijzing. Nee zeg ik dan, het probleem is de ontgroening.’
Het werkelijke probleem wordt ontkend?
‘Er wordt vooral heel laconiek over gedaan: die dalende vervangingsfactor is niet erg want “er zijn al te veel mensen op de wereld” hoor je dan. Maar als demograaf zie ik haarscherp dat het decennialang ontbreken van bewust gezinsbeleid in Nederland, ervoor heeft gezorgd dat we hier in een gevarenzone zijn beland. En als we niks doen, worden op middellange termijn de problemen groter. Het lukt jonge mensen steeds minder om een huis en vaste baan te vinden en om een vaste relatie in stand te houden of zonder stress kinderen en werken te combineren. Dat beïnvloedt natuurlijk het krijgen van kinderen. Ondertussen doet de overheid niets en neemt de immigratie ten opzichte van de bevolkingsgroei toe. En dat ondermijnt de solidariteit opnieuw.’
Klinkt als een catch 22. Welke gezinsvisie moet wat u betreft ontwikkeld worden om hier doorheen te breken?
‘Het belang van wat ik noem intergenerationele solidariteit moet allereerst erkend worden. Elk individu bevindt zich in een familieverband en dat is de kern. Dat betekent bijvoorbeeld dat ouders hun bedrijf makkelijk moeten kunnen overdragen aan hun kinderen, dat je geld mag schenken aan je kinderen en dat we het gezin zien als een aangelegenheid van de hele samenleving. Doordat de overheid steeds strenger ingrijpt in familiebanden en dat steeds zwaarder belast, breek je die kernwaarden af. Om de druk op gezinnen te verlagen moet de overheid vervolgens eigenaarschap erkennen middels een Ministerie voor Bevolking & Gezin. Van daaruit moeten er oplossingen worden gefaciliteerd die de solidariteit versterken en het combineren van werk en gezin makkelijker maken.’
Interview Jan Latten (website VWO)
