Op 14 mei presenteerde Voor Werkende Ouders samen met Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en magazine WIJ de Staat van het Gezin 2024 in Nieuwspoort. Dit jaarlijkse onderzoek laat zien hoe het met gezinnen in Nederland gaat. Wat gaat er goed, wat kan er beter?
Globaal beeld: voorzieningen sluiten niet aan bij wat gezinnen nodig hebben
Ouders geven Nederland een 7,1 voor gezinsvriendelijkheid, blijkt uit het onderzoeksrapport de Staat van het Gezin 2024. Dit is een verbetering ten opzichte van vorig jaar toen ouders een 6,6 gaven. Maar uit het onderzoek blijkt ook dat gezinnen steeds vaker in de knel komen omdat de voorzieningen niet aansluiten bij wat gezinnen nodig hebben. Bovendien vinden ouders dat Nederland minder solidair is geworden ten opzichte van gezinnen; Nederland zakt naar een 4,1 ten opzichte van de 4,6 vorig jaar.
Aanbevelingen
De Staat van het Gezin 2024 geeft drie heldere aanbevelingen op het gebied van gezinsbeleid, gezinsvriendelijkheid en gezinsmonitoring om gezinnen beter te ondersteunen. Zo worden betaalbare kinderopvang en verlofregelingen, het dichten van de loonkloof, een gezinspas, een gezinstoets bij nieuw beleid en een eigentijds aanbod van arrangementen waarin school en opvang naadloos samenwerken, aangedragen als oplossingen.
Karen Strenger, voorzitter Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang, voegt toe dat het belangrijk is dat álle kinderen van 0-13 jaar, ongeacht of ouders werken, gebruik kunnen maken van betaalbare kinderopvang. “Kinderopvang draagt namelijk bij aan de brede ontwikkeling van kinderen en het is één van de oplossingen die bijdraagt aan het ontzorgen van ouders. Omdat de opvang aansluit op de schooltijden hebben ouders hun handen vrij om te zorgen, te werken of te studeren. Tenslotte ontzorgt de Buitenschoolse opvang voor kinderen van 4-13 jaar, ook de school; omdat zij in het kader van de brede talentontwikkeling de verantwoordelijkheid neemt voor de creatieve en motorische ontwikkeling van het kind zoals bijvoorbeeld muziek en sport. Win-win dus.”
Overzicht van de belangrijkste resultaten
Kinderopvang is één van de grote uitdagingen voor ouders
De grootste uitdagingen voor gezinnen zijn de balans werk, gezin en zorg (95%), onderwijs en kinderopvang (48%), vaste lasten zoals energie, gas, boodschappen en meer (48%), tijd voor jezelf (47%) en tijd voor elkaar (45%). Maar zoals een ouder zei: ‘Je moet wel.’
Kostwinners versus tweeverdienersmodel
De Staat van het Gezin 2024 laat zien dat ouders ten dele tevreden zijn over de voorzieningen in Nederland. Nederland is een veilig land om in te wonen. Maar tegelijkertijd geeft 52% van de ouders aan dat de voorzieningen beter kunnen en niet passen bij wat ouders nodig hebben. Huidige voorzieningen zijn veelal gebaseerd op het kostwinnersmodel, waarbij vader werkt en moeder zorgt. Inmiddels bestaat 87% uit twee werkende ouders. Schooltijden sluiten niet aan bij werktijden en ouders willen wel (of moeten) beiden werken, maar ervaren de kinderopvang als duur. Bovendien stimuleert het huidige toeslagenstelsel niet om meer te gaan werken. 57% van de onderzochte ouders vinden de voorzieningen om werk en zorg te combineren onvoldoende.
Nederland heeft nodig: tweeverdieners – tweeverzorgersmodel
Ouders komen verder in de knel doordat zorgtaken nog steeds vooral bij moeders terechtkomen en niet gelijk verdeeld zijn over beide partners. Dit effect wordt versterkt door de toenemende vergrijzing en de zorg voor ouderen. Ouders maken zich zorgen dat dit in de aankomende decennia nog meer van hen gaat vragen, terwijl ze zich nu al niet ondersteund voelen. Nederland heeft een tweeverdieners – tweeverzorgersmodel nodig om de zorgtaken beter te verdelen. In dit model worden de (zorg)taken gelijk verdeeld en sluiten voorzieningen aan bij behoeften van het gezin.
Gezins(on)vriendelijk
Ook de beeldvorming rondom gezinnen speelt ouders parten blijkt uit de Staat van het Gezin 2024. 72% zegt zich als ouder soms ‘beoordeeld’ te voelen door anderen. Stereotype beeldvorming, met name ten aanzien van moeders die weinig met de werkelijkheid te maken heeft, speelt hierbij een rol. Daarnaast voelen ouders zich niet gesteund door elkaar en door hun omgeving.
Naast beeldvorming ervaren ouders een gebrek aan gezinsvriendelijkheid vanuit de maatschappij. In restaurants zijn kinderen niet altijd welkom, is er geen ruimte waar een vader een kind kan verschonen of ontbreken op het kindermenu gezonde kindermaaltijden. In buurten is er een gebrek aan chill- en speelplekken voor jongeren en kinderen. Tenslotte wordt op de werkplek te weinig aandacht besteed aan behoeften van werkende ouders en hoe zij werk, gezin en zorg kunnen verdelen.
Politieke ambitie ontbreekt
67% van de respondenten geeft in de Staat van het Gezin 2024 aan dat de politiek te weinig aandacht heeft voor gezinnen. Het laatste gezinsbeleid, De kracht van het gezin van toenmalig minister Rouvoet, stamt uit 2008.
Ontwikkeling van kinderen
Volgens Marjet Winsemius van Stichting Voor Werkende Ouders is het noodzaak om nu te gaan handelen. “Als wij de vergrijzing het hoofd willen bieden, moeten we nu stappen zetten om gezinnen beter te ondersteunen. Dit begint met de ambitie om het voor gezinnen makkelijker te maken. Wij zien echter dat er in de politiek nauwelijks aandacht is voor gezinnen. Ja, vanuit christelijke hoek, maar het gezin is al lang geen christelijke aangelegenheid meer. Het traditionele gezin bestaat niet meer alleen.
We moeten het hebben over de diversiteit van gezinnen en wat zij nodig hebben om goede zorg voor hun kinderen te kunnen combineren met andere verantwoordelijkheden als werk en mantelzorg. De ontwikkeling van kinderen staat hier op het spel. De vraag is wat de maatschappelijke investeringsbereidheid in gezinnen is. Gaat de politiek hen ondersteunen of laten we ze doormodderen?”
Paneldiscussie Nieuwspoort
Tijdens de presentatie in Nieuwspoort, geven de experts die geïnterviewd zijn voor de Saat van het Gezin 2024, als panellid hun visie op het onderzoek, een systeemverandering en modern gezinsbeleid. Janneke Plantenga houdt een pleidooi voor breed toegankelijke kinderopvang. “Het hele systeem van verlofregelingen, kinderopvang, belastingschalen en arbeidscontracten is gebouwd rondom de notie van deeltijd, waardoor voltijds werken vaak niet loont of in praktische zin niet haalbaar is. In veel sectoren zoals de zorg, kinderopvang en onderwijs, is deeltijd zelfs de norm. Ook voor jonge ouders is deeltijd werken cultureel gezien de norm, zodat kinderopvang beperkt kan blijven tot 1 a 2 dagen in de week.” (…) “Twee voltijdsbanen zou wel het uitgangspunt moeten zijn van een systeemverandering die voldoende oplevert voor de hele samenleving. De kosten gaan daarbij wel voor de baat uit. Investeren in goed toegankelijke en betaalbare kinderopvang en verbeterde verlofregelingen zijn een eerste stap. Ik ben ervan overtuigd dat als we het systeem op die manier uit de klem halen, meer vrouwen meer uren gaan werken. En dat maakt het voor andere vrouwen vanzelf minder aantrekkelijk en minder dwingend om maar twee of drie dagen te werken.” Ook Saskia Vossenberg, Hilbert Bredemeijer en Peter Dijkshoorn discussieerden mee in het panelgesprek. Helaas konden Sharon Stellaard en Jan Latten niet aanwezig zijn in Nieuwspoort. Hun visie op gezinsbeleid in Nederland is dankzij de interviews wel meegenomen in de ‘Staat van het Gezin 2024’.
Je kunt de gehele Staat van het Gezin 2024 hier lezen.
Internationale Dag van het Gezin
De Staat van het Gezin 2024 wordt ter gelegenheid van de Internationale Dag van het Gezin voor de derde keer op rij uitgegeven door Stichting Voor Werkende Ouders, Branchevereniging Maatschappelijke Kinderopvang, Nederlands Centrum Jeugdgezondheid en magazine WIJ. De peiling heeft van 6 februari tot 15 maart gelopen en is ingevuld door 3.026 ouders. In de Staat van het Gezin 2024 is ook gekeken naar bekende cijfers en indicatoren van onder andere het CBS, SCP, TNO en RIVM. Tevens hebben de makers een jaar lang alle media bijgehouden en daarbij gekeken naar de algemene tendens in de maatschappij richting gezinnen.
